AI giúp giới trẻ trả lời mọi thứ chỉ trong vài giây, nhưng cũng đang âm thầm lấy đi khả năng phản biện và tư duy độc lập.

Thế hệ người dùng trẻ (Gen Z và Gen Alpha) đang lớn lên cùng chatbot AI, một công cụ thần kỳ có thể trả lời mọi câu hỏi chỉ trong tích tắc. Sự tiện lợi ấy là bước tiến lớn, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ âm thầm bào mòn khả năng tư duy độc lập của giới trẻ.

Tư duy một chiều từ AI

Tư duy phản biện không phải là khả năng ghi nhớ thông tin, mà là khả năng đặt câu hỏi, đánh giá, so sánh và tự xây dựng lập luận dựa trên bằng chứng. Tuy nhiên chatbot AI đã loại bỏ gần hết quá trình này. Khi đối mặt với một câu hỏi khó hay một bài tập phức tạp, phản xạ đầu tiên của nhiều người trẻ không còn là tự tìm tòi hay động não, mà là: “Hỏi AI đi!”.

AI cung cấp câu trả lời đã được tổng hợp, tóm tắt và trình bày hoàn hảo. Việc nhận được thông tin đã qua “chế biến” này khiến người dùng trẻ không cần phải tự mình đối diện với mớ thông tin thô, không cần phải so sánh các nguồn mâu thuẫn hay sàng lọc dữ liệu. Não bộ dần quen với việc tiêu thụ sản phẩm cuối cùng, thay vì tham gia vào quá trình sản xuất tri thức.

Câu trả lời của AI luôn tự tin, trôi chảy và có vẻ đáng tin cậy. Điều này tạo ra một “ảo giác về sự chính xác”, khiến người trẻ dễ dàng chấp nhận thông tin đó mà không cần truy vấn “Thông tin này có đúng không? Nguồn gốc từ đâu? Có góc nhìn nào khác không?”. Sự thiếu hoài nghi cần thiết này chính là “kẻ thù” lớn nhất của tư duy phản biện.

Suy giảm kỹ năng phân tích chuyên sâu

Trong quá trình học tập truyền thống, khi một sinh viên phải viết một bài luận 5.000 từ, họ buộc phải thực hiện nhiều thao tác tư duy phức tạp, từ phân chia chủ đề, lập dàn ý logic, tìm kiếm và phân tích hàng chục tài liệu khác nhau, đến kết nối chúng thành một thể thống nhất.

Chatbot AI có thể tạo ra bản nháp, dàn ý hoặc thậm chí là bài viết hoàn chỉnh. Người trẻ chỉ cần chỉnh sửa đôi chút. Điều này dẫn đến sự giảm tải nhận thức, hay việc giao phó những nhiệm vụ tư duy phức tạp cho máy móc. Nếu liên tục lặp lại thói quen này, họ sẽ dần mất đi khả năng tự mình thực hiện các thao tác tư duy chuyên sâu đó.

Hậu quả là khi không tự mình đi sâu vào nghiên cứu và phân tích các chi tiết, sự hiểu biết của người trẻ sẽ chỉ dừng lại ở bề mặt, dựa trên những điểm tóm tắt của AI, khó đạt được sự am hiểu sâu sắc và đa chiều về một vấn đề.

Ảnh hưởng đến phương pháp học tập

Sự phụ thuộc lâu dài vào AI có thể dẫn đến một trạng thái tâm lý được gọi là “bất lực trong học tập”. Nếu liên tục sử dụng AI để giải quyết mọi vấn đề học thuật, giới trẻ sẽ hình thành niềm tin rằng họ không thể tự mình giải quyết được các nhiệm vụ phức tạp.

Khi không có công cụ AI, hoặc khi gặp một vấn đề thực tế, mới lạ mà AI không thể giải quyết ngay lập tức, họ dễ dàng cảm thấy lạc lõng, hoang mang và bỏ cuộc. Điều này đe dọa trực tiếp đến tính tự lực, sự kiên trì và khả năng thích ứng với những thách thức không có câu trả lời sẵn trong sự nghiệp và cuộc sống sau này.