(Dân trí) – Trong chiến tranh bất đối xứng và tiêu hao hiện đại, máy bay Yak-130M của Nga có thể đóng vai trò như tiêm kích đa năng hạng nhẹ với phí sử dụng và hiệu quả tác chiến hợp lý.

Với những thành công của dòng máy bay huấn luyện – chiến đấu phản lực hạng nhẹ đa năng Yak-130, Tập đoàn quốc doanh Rostec của Nga đã giới thiệu phiên bản Yak-130M với nhiều nâng cấp đáng kể về điện tử hàng không, vũ khí dẫn đường chính xác cao.

Dòng chiến đấu cơ hạng nhẹ này sở hữu những ưu điểm vượt trội dựa trên thực tế đang thay đổi của tác chiến không quân hiện đại. Điều quan trọng hơn cả là Yak-130M đang chứng minh ưu thế của cấu trúc module mở, dễ dàng nâng cấp, tích hợp, cũng như giá thành rẻ.

Thay vì chọn các máy bay chiến đấu đa năng hiện đại giá thành cao phù hợp với tác chiến quy ước, sự lựa chọn các máy bay đa nhiệm giá rẻ, chi phí sử dụng hợp lý đang được nhiều quốc gia quan tâm.

Vậy Yak-130M khác biệt như thế nào so với bản nguyên thủy và tại sao điều này lại phản ánh một xu hướng toàn diện trong không quân chiến đấu hiện đại?

“Dấu ấn phương Tây” trên máy bay Nga

Yak-130 được thiết kế với mục tiêu thay thế máy bay huấn luyện chiến đấu L-39 của Cộng hòa Séc.

Có một điều đặc biệt là Văn phòng thiết kế Yakolev đã phát triển dự án này với sự hợp tác của Italy, nhưng vì nhiều nguyên nhân khác nhau, hai bên không đi được đến đích và để lại “di sản” là máy bay Yak-130. Thế nên, việc Yak-130 có nhiều nét tương đồng với dòng M-346 Master của Italy không khiến nhiều người ngạc nhiên.

Trong quá trình sử dụng thực tế, Yak-130 được phi công, kỹ thuật viên đánh giá cao ở khả năng giả lập hoạt động của nhiều loại máy bay chiến đấu hiện đại như Su-30, Su-35 hoặc thậm chí là Su-57, cũng như chuẩn hóa quy trình bảo dưỡng chiến đấu cơ khác biệt so với các loại máy bay quân sự khác của Nga.

Nói cách khác, nền tảng này đã thành công ở Nga và được đánh giá cao ở nước ngoài.

Hiện tại, theo thông tin chính thức, Trường Không quân Cao cấp Krasnodar đang sử dụng hàng chục chiếc Yak-130 để đào tạo phi công quân sự Nga. Ngoài ra, máy bay Yak-130 còn được xuất khẩu tới gần 10 quốc gia.

Nếu ở Nga, Yak-130 chỉ dùng để huấn luyện, thì ở nước ngoài, nó gần như là một chiến đấu cơ thực thụ, cáng đáng cùng lúc nhiều nhiệm vụ khác nhau.

Nâng cấp dựa trên yêu cầu thực tế

Việc Yak-130 trở thành “chiến đấu cơ đa năng” bất đắc dĩ đã đặt ra yêu cầu nâng cấp, biến nó thành loại đa năng thực thụ.

Năm 2024, Tập đoàn Rostec tuyên bố đã hoàn thành chiếc Yak-130M nguyên mẫu đầu tiên, cải thiện nhiều tính năng chiến đấu, mở rộng khả năng thực hiện nhiệm vụ. Trong tháng 10 vừa qua, nguyên mẫu thứ hai cũng đã được xuất xưởng.

“Quá trình hiện đại hóa đã tích hợp lên máy bay Yak-130M tên lửa không đối không và máy bay không đối đất có độ chính xác cao với hệ thống dẫn đường vệ tinh và laser”, Tập đoàn Rostec giới thiệu.

Một trong những nâng cấp quan trọng trên Yak-130M là hệ thống radar hàng không BRLS-130R mảng định pha chủ động (AESA), cung cấp khả năng giám sát các mục tiêu trên không và trên mặt đất, cũng như vẽ bản đồ trực tiếp, giúp tăng uy lực chiến đấu khi kết hợp với các loại tên lửa dẫn đường hiện đại.

Ngoài ra, hệ thống ảnh nhiệt laser quang học SALT-130K giúp người lái phát hiện và nhận dạng các mục tiêu trên mặt đất (bề mặt) và cung cấp tham số để các vũ khí trên máy bay khai hỏa tiêu diệt.

Phiên bản Yak-130M hiện đại hóa sở hữu những phẩm chất của một máy bay chiến đấu đa năng hạng nhẹ.

Ngoài ra, nhờ hệ thống phòng vệ President-S130, máy bay có thể áp sát chiến trường, nơi xuất hiện nhiều mối đe dọa, để chi viện hỏa lực gần một cách hiệu quả.

Đánh giá về máy bay Yak-130M, Phi công quân sự danh dự của Liên bang Nga, Thiếu tướng Vladimir Popov nhận định: “Những máy bay như Yak-130M có thể chống lại UAV, vốn là mối nguy hiểm chính trong xung đột quân sự hiện đại, và chúng có khả năng đánh chặn bầy đàn UAV của đối phương”.

Theo đó, Yak-130M được trang bị tên lửa không đối không để bắn hạ UAV và tiêm kích cũng như máy bay quân sự của đối phương. Ngoài ra, Yak-130M còn có thể phóng bom lượn tầm xa hoặc tên lửa không đối đất có điều khiển chính xác.

Tương lai rộng mở: Phù hợp với các quốc gia có “túi tiền hạn chế”

Vấn đề đầu tiên khi nói tới máy bay chiến đấu chính là giá thành, khi so sánh với các dòng tiêm kích đa năng chuyên nghiệp, Yak-130M sẽ rẻ hơn rất nhiều.

Không chỉ thế, chi phí cho mỗi giờ bay của chúng cũng thấp hơn nhiều các dòng chiến đấu cơ hạng nặng. Điều này giúp quyết định tần suất hoạt động của máy bay trong các nhiệm vụ huấn luyện và chiến đấu. Một máy bay có giá thành và chi phí hoạt động cao không phù hợp với các quốc gia có hầu bao hạn hẹp.

Yếu tố tiếp theo chính là đa nền tảng. Ở bản tiêu chuẩn, Yak-130 có thể lưu tới 4 cấu hình giả lập máy bay chiến đấu để huấn luyện bay. Con số này sẽ được mở rộng trên Yak-130M với các tính năng chiến đấu sát thực tế hơn nhờ các trang bị bổ sung.

Ngoài nhiệm vụ huấn luyện, Yak-130M có thể mang vũ khí tấn công để thực hiện nhiệm vụ tiêm kích, cường kích với các loại vũ khí dẫn đường chính xác cao.

Thiết kế của Yak-130 có dạng module hóa với tổng tải trọng vũ khí khoảng 3 tấn, vừa đủ cho các nhiệm vụ tác chiến hạng nhẹ và trung bình.

Các module gắn ngoài của Yak-130M cũng mở ra cơ hội nâng cấp cho các quốc gia đang sở hữu Yak-130. Nhờ có chung hệ thống điều khiển và cơ cấu kết nối, giúp việc nâng cấp có thể diễn ra dễ dàng và nhanh chóng.

Thiết kế module cũng giúp máy bay linh hoạt trong các nhiệm vụ chiến đấu. Có thể tùy chỉnh theo nhiệm vụ để lựa chọn trang bị đi kèm phù hợp.

Một điểm khá đặc biệt trong thiết kế của Yak-130M là được trang bị các khí tài trinh sát và dẫn bắn tầm xa mạnh mẽ. Đây là hướng tác chiến “không tiếp cận” nhờ vũ khí dẫn đường để giảm thiểu thiệt hại khi tiếp cận sâu vào ô phòng không của đối phương. Yak-130M có thể đóng vai trò như phương tiện mang phóng vũ khí chính xác rồi thoát ly khỏi khu vực nguy cơ.

Nhờ 2 động cơ phản lực AI‑222‑25 có độ tin cậy cao và đã được chứng minh trong hoạt động thực tế ở nhiều quốc gia, Yak-130M không có chỉ có khả năng sống sót cao so với máy bay huấn luyện thông thường, mà chi phí sử dụng suốt vòng đời khá kinh tế.

Trong xung đột hiện đại theo kiểu bất đối xứng và tiêu hao, Yak-130M có thể đóng vai trò như một “sát thủ” đối với UAV với chi phí vận hành và hiệu quả tác chiến hợp lý, rất phù hợp với các quốc gia có ngân sách hạn chế.